J.-H. Rosny (starszy)

J-H. Rosny
Joseph Henri Honoré Boex
Data i miejsce urodzenia	17 lutego 1856 ; Bruksela
Data i miejsce śmierci	15 lutego 1940 ; Paryż
Dziedzina sztuki	literatura
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

J.-H. Rosny (starszy), właśc. Joseph Henri Honoré Boex (ur. 17 lutego 1856 w Brukseli, zm. 15 lutego 1940 w Paryżu) – francuski pisarz pochodzenia belgijskiego, jeden z uznanych twórców współczesnej powieści science-fiction.

Zarys biografii

Po dzieciństwie spędzonym w Brukseli, odbył w Bordeaux we Francji studia w zakresie fizyko-chemii oraz nauk przyrodniczo-matematycznych. W 1874 wyjechał do Londynu, gdzie znalazł zatrudnienie w przedsiębiorstwie telegraficznym i ożenił się z Gertrudą Holmes. W 1885 osiadł w Paryżu. Tam podjął działalność literacką, wraz z młodszym bratem występując pod wspólnym pseudonimem twórczym J.-H. Rosny. W spółce autorskiej od początku odgrywał dominującą rolę, nadając ton stylistyce i podejmowanej tematyce, która z obyczajowej wkrótce przesunęła się na historyczno-fantastyczną o charakterze przygodowym.

W 1897 za wspólną twórczość odznaczony został krzyżem kawalerskim orderu Legii Honorowej. W tymże roku (po rozwodzie z pierwszą żoną) poślubił Marię Borel^[a]. Bliski braciom Goncourt, od 1900 należał wraz z bratem do ich kręgu literackiego, zwanego Akademią Goncourtów, będąc jej przewodniczącym od 1926 roku. Zasiadał też w jury pierwszej Nagrody Goncourtów (1903). W 1908 (lub 1909) zakończył twórczą współdziałalność z młodszym bratem i występował pod osobnym pseudonimem literackim. Pozostał wierny przede wszystkim gatunkowi powieści fantastycznej, którą kontynuował i doskonalił także w latach międzywojennych.

Uchodzi za jednego z twórczych inicjatorów kierunku science-fiction, swymi powieściami katastroficznymi poprzedzając np. Herberta G. Wellsa. W powieściach Lot w nieskończoność (Les Navigateurs de l'infini) i Astronauci (Les Astronautes) wprowadził do powszechnego słownictwa termin „astronautyka”. Jako pierwszy w literaturze przekonująco ukazał skutki działania na ludzkość energii elektromagnetycznej z kosmosu (Le Cataclysme) czy zjawiska związane z klonowaniem organizmów żywych (L'Énigme de givreuse). Twórczością swą wywarł wpływ m.in. na Arthura Conana Doyle’a, który wątek jego powieści Tajemnicza siła (La Force mystérieuse) powtórzył w swym Trującym pasmie (The Poison Belt, 1913). Jego ujęcie istoty wampiryzmu jako dziedzicznego zjawiska genetycznego powielił z kolei amerykański pisarz Richard Matheson w powieści Jestem legendą (I Am Legend, 1954).

Podejmował też szerszą problematykę, będąc autorem np. La Vie amoreuse de Balzac (Paris 1930) oraz Au temps du roi Léopold (pośmiertnie – Bruxelles 1944). Ogłosił również wspomnienia Mémoires de la vie littéraire (Paris 1927). W tematyce opieki społecznej za granicą poświęcił polskim sierocińcom pracę Les Foyers pour orphelins polonais (Paris 1913). Na wniosek Polskiej Akademii Literatury został uhonorowany 5 listopada 1938 przyznaniem Złotego Wawrzynu Akademickiego „za szerzenie zamiłowania do literatury polskiej za granicą”^[1].

Zmarł w wieku 83 lat niedługo przed wybuchem działań wojennych. Jego imię nosi nagroda literacka (Prix Rosny-Aîné) przyznawana od 1980 r. za twórczość w dziedzinie fantastyki naukowej.

Twórczość beletrystyczna (indywidualnie)^[b]

Marthe Baraquin (1909)
Le Trésor dans la neige (1910)
La Vague rouge (1910)^[c]
La Mort de la Terre (1910)
Vers la Toison d'or (1911)
Les Rafales (1912)
La Force mystérieuse (1913)
Le Coffre fort (1914)
L'Aube du futur (1917)
L'Énigme de givreuse (1917)
Le Félin géant (1918)^[d]
L'Appel du bonheur (1919)
L'Amoreuse aventure (1920)
Le Jeune vampire (1920)
La Grande énigme (1920)
La Comtesse Ghislaine (1920)
L'Étonnant voyage d'Hareton Ironcastle (1922)
Les Autres vies, les autres mondes (1924)
L'Assasin surnaturel (1924)
L'Amour d'abord (1924)
Les Navigateurs de l'infini (1925)
La Terre noire (1925)
Les Femmes des autres (1925)
Le Trésor lointain (1926)
La Femme disparue (1926)
Les Pécheresses (1928)
Carillons et sirènes du Nord (1928)
Les Conquérants du feu (1929)
Les Hommes-sangliers (1929)
Helgvor de Fleuve bleu (1929)
Au Château des Loups Rouges (1929)
L'Initiation de Diane (1930)
Les Femmes de Setnê (1931)
Ambor le loup (1932)
La Sauvage aventure (1932)
Tabubu – roman égyptien (1932)
Un Voleur (1932)
Les Compagnons de l'univers (1934)
Le Vampire de Bethnal Green (1935)
Dans le monde des variants (1939)
Les Instincts (1939)
Les Astronautes (pośmiertnie, 1960)

Uwagi

↑ Pod nazwiskiem J.-H. Boex-Borel wydał Le Pluraliste – essai sur le discontinuité et hétérogénéité des phénomènes (Grand Larousse encyclopédique, dz. cyt., t. 9, s. 380).
↑ Datowanie niektórych utworów i ich autorstwo (tj. Rosny'ego Starszego) może wzbudzać kontrowersje ze względu na rozbieżności istniejące w źródłach. Wśród wczesnych (wspólnych) utworów przypisywany Rosny'emu Starszemu bywa np. Le Chemin d'amour (1901), podobnie jak umieszczona tu powieść Marthe Baraquin (1909). Niejasne może być autorstwo nieumiejscowionych chronologicznie: À la Recherche du trésor, Aiguille d'or czy Dans les rues, jak również wątpliwe w przypadku Les Femmes de Setnê czy powieści Tabubu datowanej także na 1893 rok.
↑ Przypisywane wspólne autorstwo z młodszym bratem, podobnie jak w przypadku Dans les rues (Littérature française, Éd. Larousse, Paris 1949, t. II, s. 375).
↑ W źródłach rozbieżne daty publikacji: najczęstsza 1918, lecz też zarówno 1917, jak i 1920 (The Oxford Companion to French Literature, Oxford 1959, s. 638).

Przypisy

↑ M.P. z 1938 r. nr 258, poz. 606.

Zobacz też

J.-H. Rosny (twórczość wspólna)
J-H. Rosny (młodszy)

Bibliografia

Wielka Encyklopedia PWN, Warszawa 2004, t. 23, s. 511
Grand Larousse encyclopédique, Paris 1964, t. 9, s. 380
Dictionnaire encyclopédique Quillet, Paris 1965, s. 5066
Enciclopedia Italiana di scienze, lettere ed arti, Roma 1936, t. XXX, s. 127
The Oxford Companion to French Literature, Clarendon Press, Oxford 1959, s. 638

Literatura

M. Bulliard, L'enjeu des origines – les romans préhistoriques de J.-H. Rosny aîné, Lausanne: Éd. Archipel, 2001
G. Casella, Les Célébrites d'aujourdhui – J. H. Rosny. Biographie critique, Paris 1907
M. Del Pizzo, L'opera di J.H. Rosny Aîné – dal realismo al naturalismo, dal fantastico alla fantascienza, Fasano: Schena, 1995
Michel Desbruyères, J. H. Rosny aîné [w] La France fantastique, Paris: Éditions Phébus, 1978
Birgit Krämer, Abenteuer Steinzeit und Mythos Evolution. Die „romans préhistoriques” von J.-H. Rosny Aîné, Frankfurt/Main-New York: Lang, 2003
J. Sageret, La révolution philosophique et la science: Bergson, Einstein, Le Dantec, J.-H. Rosny Aîné, Paris: F. Alcan éd., 1924

Linki zewnętrzne

Jean-Pierre Vernier, The SF of J.H. Rosny the Elder [dostęp 2014-03-19]
J.-H. Rosny aîné – Un maître franco-belge du Fantastique et de la SF [dostęp 2014-03-25]
J.-H. Rosny aîné – Summary Bibliography [dostęp 2014-03-25]

[1] Pod nazwiskiem J.-H. Boex-Borel wydał Le Pluraliste – essai sur le discontinuité et hétérogénéité des phénomènes (Grand Larousse encyclopédique, dz. cyt., t. 9, s. 380).

[3] Datowanie niektórych utworów i ich autorstwo (tj. Rosny'ego Starszego) może wzbudzać kontrowersje ze względu na rozbieżności istniejące w źródłach. Wśród wczesnych (wspólnych) utworów przypisywany Rosny'emu Starszemu bywa np. Le Chemin d'amour (1901), podobnie jak umieszczona tu powieść Marthe Baraquin (1909). Niejasne może być autorstwo nieumiejscowionych chronologicznie: À la Recherche du trésor, Aiguille d'or czy Dans les rues, jak również wątpliwe w przypadku Les Femmes de Setnê czy powieści Tabubu datowanej także na 1893 rok.

[4] Przypisywane wspólne autorstwo z młodszym bratem, podobnie jak w przypadku Dans les rues (Littérature française, Éd. Larousse, Paris 1949, t. II, s. 375).

[5] W źródłach rozbieżne daty publikacji: najczęstsza 1918, lecz też zarówno 1917, jak i 1920 (The Oxford Companion to French Literature, Oxford 1959, s. 638).

[2] M.P. z 1938 r. nr 258, poz. 606.

[a]

[1]

[b]

[c]

[d]